श्री तुकाराम महाराजकृत हरिपाठ

तुकाराममहाराजकृत हरिपाठाचे अभंग

१ नमिला गणपति माऊली सारजा । आतां गुरुराजा दंडवत ॥ १ ॥ गुरुरायाचरणीं मस्तक ठेविला । आल्या स्तुतीला द्यावी मती ॥ २ ॥ गुरुराया तुजाइसा नाहीं सखा । कृपा करुनी रंका धरीं हातीं ॥ ३ ॥ तुका म्हणे माता पिता गुरु बंधु । तूंचि कृपासिंधु पांडुरंगा ॥ ४ ॥ २ पहाटेच्या प्रहरीं म्हणा हरि हरी । तया सुखा सरी नाहीं दुजें ॥ १ ॥ केशव वामन नारायण विष्णु । कृष्ण संकर्षणु राम राम ॥ २ ॥ माधवा वामना श्रीधरा गोविंदा । अच्युत मुकुंदा पुरुषोत्तमा ॥ ३ ॥ नरहरी भार्गवा गोपाळा वासुदेवा । हृषीकेशा पावा स्मरणमात्रें ॥ ४ ॥ तुका म्हणे एका नामीं भाव । राहे होय साह्य पांडुरंग ॥ ५ ॥ ३ अयोध्या मथुरा काशी अवंतिका । कांची हे द्वारका माया सत्य ॥ १ ॥ मोक्ष पुऱ्या ऐशा नित्य वाचे स्मरे । प्राणी तो उद्धरे स्मरणमात्रें ॥ २ ॥ नित्य नित्य मनीं हरि आठवावा । तेणेंचि तरावा भवसिंधु ॥ ३ ॥ तुका म्हणे ऐसा नामाचा महिमा । राहील जो नेमा तोचि धन्य ॥ ४ ॥ ४ यमुना कावेरी गंगा भगीरथी । कृष्णा सरस्वती तुंगभद्रा ॥ १ ॥ नर्मदा आठवी वेळोवेळी वाचे । नाहीं भय साचें प्राणियासी ॥ २ ॥ जयाचे संगती प्राणी उद्धरती । दर्शनेंच होती मुक्ति प्राप्त ॥ ३ ॥ तुका म्हणे नामीं एकनिष्ठ भाव । तेथें वासुदेव सर्व काळ ॥ ४ ॥ ५ प्रातःकाळीं नाम पवित्रचि घ्यावें । तेणें विसरावें जन्ममृत्यु ॥ १ ॥ नळ युधिष्ठिर जनक जनार्दन । स्मरणेंचि धन्य होती प्राणी ॥ २ ॥ न करा आळस नाम घेतां वाचे । नाहीं भय साचें प्राणियांसी ॥ ३ ॥ तुका म्हणे वाचें गाईल गोविंद । होईल परमानन्द नामें एका ॥ ४ ॥ ६ कश्यप गौतम भारद्वाज अत्री । ऋषि विश्वामित्र नाम थोर ॥ १ ॥ जमदग्नि मुनि वसिष्ठ वर्णिला । तिन्हीं लोकीं झाला वंद्य एक ॥ २ ॥ नाम घेतां नुरे पाप ताप दैन्य । होय थोर पुण्य उच्चारितां ॥ ३ ॥ तुका म्हणे ऐसी उच्चारितां वाणी । तेथें अंतःकरणीं सुख होय ॥ ४ ॥ ७ अहिल्या द्रौपदी सीता तारा चारी । मुख्य मंदोदरी पतिव्रता ॥ १ ॥ नामें घेतां त्यांची वाणी हे पवित्र । होय कुळगोत्र उद्धरण ॥ २ ॥ संकल्प विकल्प सांडोनियां दुरी । वाचे हरि हरी उच्चारावे ।न् ॥ ३ ॥ नाहीं बद्धकता तया संसाराची । जाचणी यमाची मग कैंची ॥ ४ ॥ ८ व्यास अंबरीष वसिष्ठ नारद । शौनक प्रल्हाद भागवत ॥ १ ॥ नित्य स्मरण करी यांचें जरी प्राणी । पुन्हां नाहीं खाणी चौंऱ्याशींची ॥ २ ॥ शुक पराशर मुनि पुंडलीक । अर्जुन वाल्मीक नाम गाती ॥ ३ ॥ बली बिभीषण भीष्म रुक्मांगद । बकदाल्भ्य शुद्ध महाऋषि ॥ ४ ॥ तुका म्हणे यांचीं नामें येतां वाणीं । प्रत्यक्ष तो प्राणी देवाऐसा ॥ ५ ॥ ९ गीता भागवत वेद उच्चारितां । पापाची तों वार्ता कोठें राहे ॥ १ ॥ सकळ वासना नामीं जे रंगली । साधनें राहिली मग कैंची ॥ २ ॥ म्हणोनिया नेम ऐसा तारी जीवा । होय तोचि देवा आवडता ॥ ३ ॥ उगवला दिवस जाय तो क्षणांत । विचारूनि हित वेगीं करा ॥ ४ ॥ तुका म्हणे स्मरा वेगीं विठोबासी । न धरा मानसीं दुजें कांहीं ॥ ५ ॥ १० तीर्थांचें जें मूळ व्रतांचें जें फळ । ब्रह्म तें केवळ पंढरीये ॥ १ ॥ तें आम्हीं देखिलें आपुले नयनीं । फिटलीं पारणीं लोचनांचीं ॥ २ ॥ जिवींचा जिव्हाळा सुखाचा शेजार । उभें कटीं कर ठेवूनियां ॥ ३ ॥ जगाचा जनिता कृपेचा सागर । दीनां लोभपर दुष्टां काळ ॥ ४ ॥ सुरवरां चिंतनीं मुनिवरां ध्यानीं । आकार निर्गुणीं तोचि असे ॥ ५ ॥ तुका म्हणे नाहीं श्रुती आतुडलें । आम्हां सांपडलें गीतीं गातां ॥ ६ ॥ ११ राजस सुकुमार मदनाचा पुतळा । रविशशिकळा लोपलिया ॥ १ ॥ कस्तुरी मळकट चंदनाची उटी । रुळे माळ कंठीं वैजयंती ॥ २ ॥ मुकुट कुंडलें श्रीमुख शोभलें । सुखाचें ओतिलें सकळही ॥ ३ ॥ कांसे सोनसळा पांघरे पाटोळा । घननीळ सावळा बाइयांनो ॥ ४ ॥ सकळही तुम्ही व्हा गे एकीसवा । तुका म्हणे जीवा धीर नाहीं ॥ ५ ॥ १२ आवडे हें रूप गोजिरें सगुण । पाहतां लोचन सुखावले ॥ १ ॥ आतां दृष्टीपुढें ऐसाचि तूं राहे । जों मी तुज पाहें पांडुरंगा ॥ २ ॥ लांचावलें मन लागलीसे गोडी । ते जीवें न सोडी ऐसें झालें ॥ ३ ॥ तुका म्हणे आम्हीं मागावें लडिवाळी । पुरवावी आळी मायबापें ॥ ४ ॥ १३ शंख चक्र गदा रुळे वैजयंती । कुंडलें तळपती दोन्हीं कानीं ॥ १ ॥ मस्तकीं मुकुट नवरत्नहार । वरी पीतांबर पांघुरला ॥ २ ॥ रत्नहिरेजडित कटीं कडदोरा । रम्य शोभे हिरा बेंबीपाशी ॥ ३ ॥ जडित कंकण कर्णी शोभे मुद्रिका । लाचावला तुका भेटीसाठीं ॥ ४ ॥ १४ नेणें जप तप योग युक्ति ध्यान । करितां चिंतन रात्रंदिवस ॥ १ ॥ नेणें कांहीं देवा झालों उतराई । मागें लागों पाहीं बाळ जैसा ॥ २ ॥ भाव-गंगोदकें आम्ही शुद्ध पाहें । प्रक्षाळिले पाय विटेसहित ॥ ३ ॥ जन्मली जान्हवी ज्या ठायीं उत्तम । हारावया श्रम भाविकांचे ॥ ४ ॥ तुका म्हणे आम्ही झालों पुण्यवंत । सेविलें अमृत रामतीर्थ ॥ ५ ॥ १५ परिमळमिश्रित करूनि उटणें । नारायण तेणें तोषविला ॥ १ ॥ पय घृत दहि मधु ते शर्करा । गोशृंगधारा अखंडित ॥ २ ॥ करोनि संयुक्त ओपियली ईशा । पंचामृतें तैशी पंचविधि ॥ ३ ॥ तुका म्हणे जेथें गंगे जन्म झाला । प्रसाद दिधला आम्हालागी ॥ ४ ॥ १६ आपुलिया घरीं कष्ट तरी करीं । आणोनि घागरी गंगोदक ॥ १ ॥ करोनि विनंती विनवितो तुम्हां । स्नान पुरुषोत्तमा करा वेगीं ॥ २ ॥ उत्तम वस्त्रानें पुसावें तें अंग । करोनि अभ्यंग सर्वांगासी ॥ ३ ॥ परिधान वस्त्रें केलें पीतांबरें । तेणें हें साजिरें रूप दिसे ॥ ४ ॥ तुका म्हणे नेत्र पाहतां निवाले । ध्यान संचारलें हृदयामाजीं ॥ ५ ॥ १७ मन हा मोगरा अर्पूनी ईश्वरा । पुनरपि संसारा येणें नाहीं ॥ १ ॥ मन हें सेवंती अर्पूनी भगवंतीं । पुनरपि संसृती येणें नाहीं ॥ २ ॥ मन हें तुळसी अर्पूनी हृषीकशी । पुनरपि जन्मासी येणे नाहीं ॥ ३ ॥ तुका म्हणे ऐसा जन्म दिला देवा । तया वास व्हावा वैकुंठासी ॥ ४ ॥ १८ नामपुष्प शुद्ध गळां घाला हार । विवेक सारासार तुरा लावूं ॥ १ ॥ बोध भाळीं बुका क्षमा तुलसीदळ । वाहतां गोपाळ संतोषतो ॥ २ ॥ गाइलीया गुण संतोषें तयानें । करितां कीर्तनें आल्हादे तो ॥ ३ ॥ आल्हादे हा देव कीर्ति वाखाणितां । पवाडे सांगतां याचे यास ॥ ४ ॥ याचे यास करूं सर्व निवेदन । वारील हा शीण संसारींचा ॥ ५ ॥ संसाराचा वारा लागों नेदी अंगा । भावे पांडुरंगा आळवितो ॥ ५ ॥ तुका म्हणे आतां उजळली आरती । भावें तो श्रीपती ओंवाळूंया ॥ ७ ॥ १९ शब्दाचिया भावें केला उपचार । तेणें सर्वेश्वर संतोषला ॥ १ ॥ शब्दाचिया करें करविलें भोजन । धाला नारायण तेणें सुखें ॥ २ ॥ शब्दाचिया करें करविले आचमन । तांबूल अर्पून फळें पुष्पें ॥ ३ ॥ तुका म्हणे अन्नाआधी धूपदीप । उपचार अल्प समर्पिले ॥ ४ ॥ २० मजलागीं नाहीं ज्ञानाची ती चाड । वाचे घेत गोड नाम तुझें ॥ १ ॥ नेणतें लेकरुं आवडीचें नातें । बोले वचनातें आवडीनें ॥ २ ॥ भक्तिविण कांहीं वैराग्य तें नाहीं । घातला विठाई भार तुज ॥ ३ ॥ तुका म्हणे नाचूं निर्लज्ज होउनी । नाहीं मझे मनीं दुजा भाव ॥ ४ ॥ २१ पूजूं नारायण शब्दाचे सुमनें । मंत्रपुष्प तेणें वाहियेलें ॥ १ ॥ भावाचे पैं हातीं जोडुनी ओंजळ । समर्पिलें जळ शुद्ध भावें ॥ २ ॥ मुखशुद्धी तांबूल दिलें तुळसीदल । आनंद सकळ ओसंडला ॥ ३ ॥ तुका म्हणे आतां उरलें नाहीं । नामाविण कांहीं बोलावया ॥ ४ ॥ २२ समाधान चित्ताचें चरणा आलिंगन । पायावरी मन स्थिरावलें ॥ १ ॥ जैसें केलें तैसें घालूं लोटांगणा । करूं प्रदक्षिणा नमस्कार ॥ २ ॥ प्रार्थितों मी तुज राहें माझें पोटीं । हृदयसंपुटीं देवराया ॥ ३ ॥ क्षेम आलिंगन दिली पयीं मिठी । घेतलीसे लुटी अमूप हो ॥ ४ ॥ तुका म्हणे आतां आनंदीआनंद । गाऊं परमानंद मनासंगें ॥ ५ ॥ २३ काय उपचार करूं पांडुरंगा । हेंचि मज सांगा विचारूनी ॥ १ ॥ कोणता पदार्थ उणा तुजपासी । बोलाया वाचेशीं मौन पडे ॥ २ ॥ शंकर-शेषादि करिती स्मरण । तेथें माझें मन गाऊं शके ॥ ३ ॥ इंद्र सुरवर वाहती सुमनें । तेथें म्यां वाहणे ।न् काय एक ॥ ४ ॥ परीं आवडीनें जोडूनी ओंजळ । बुका वाहूं माळ तुळसीची ॥ ५ ॥ उणें पुरें तुम्ही करूनियां सांगा । जिवालागीं मग सुख तेव्हां ॥ ६ ॥ तुका म्हणे माझी ऐकावी प्रार्थना । तुम्ही नारायणा सेवकाची ॥ ७ ॥ २४ कैसें करूं ध्यान कैसा पाहूं तुज । वर्म दावी मज याचकासी ॥ १ ॥ कैसी भक्ति करूं सांग तुझी सेवा । कोण्या भावें देवा आतुडसी ॥ २ ॥ कैसी कीर्ति वाणूं कैसा लक्षीं जाणूं । जाणुं हा कवणूं कैसा तुज ॥ ३ ॥ कैसा गाऊं गीतीं कैसा ध्याऊं चित्तीं । कैसी स्थिति मति न कळे मज ॥ ४ ॥ तुका म्हणे जैसें दास केलें देवा । तैसें हें अनुभवा आणीं मज ॥ ५ ॥ २५ काय तुज कैसें जाणावें गा देवा । आणावे अनुभवा कैशापरी ॥ १ ॥ सगुण निर्गुण स्थूल कीं लहान । न कळे अनुमान मज तुझें ॥ २ ॥ कोणता निर्धार करूं हा विचार । भवसिंधु पार तारावया ॥ ३ ॥ तुका म्हणे कैसें पाय आतुडती । न पडे श्रीपती वर्म ठावें ॥ ४ ॥ २६ स्तुती करूं तरी कोण माझी मती । वेदां पडे भ्रांति हें आश्चर्य ॥ १ ॥ परी हा जिव्हाग्रीं रामकृष्णहरी । बैसवीं लौकरी यातीगुण ॥ २ ॥ रूप गुण कीर्ति कृपाळू उदार । वर्णावया पार ब्रह्मा नेणे ।न् ॥ ३ ॥ रूपीं नामीं शिव होऊनिया वेडा । वर्णिला पवाडा रामनामीं ॥ ४ ॥ तुका म्हणे मज नेणवेचि शिव । नाहीं राहिला वाव बोलावया ॥ ५ ॥ २७ नामाचा प्रताप न वर्णवेचि मज । सांग गरुडध्वज राहे तेथें ॥ १ ॥ मम वाचा किती परतल्या श्रुती । वेद मुखें श्रुती मौन ठेले ॥ २ ॥ वर्णूं नेणें शेष नामाचा पवडा । चिरलिया रांडा जिव्हा त्याच्या ॥ ३ ॥ अनुसरली रमा वर्णावया श्रीहरी । पायांची किंकरी होऊनि ठेली ॥ ४ ॥ तुका म्हणे आम्ही मानव किंकर । वर्णावया पार न कळे तुझा ॥ ५ ॥ २८ आम्हीं मानवानी वर्णावें तें काय । सुरवर पाय वंदिताती ॥ १ ॥ गणेश शारदा करिती गायन । आदिदेव गण श्रेष्ठ श्रेष्ठ ॥ २ ॥ जयाच्या गायना तिष्ठतो शंकर । तयासी पैं पार न कळे तुझा ॥ ३ ॥ तुका म्हणे आम्ही किंकर ते किती । इंद्राची ती मती नागविली ॥ ४ ॥ २९ अगा महाविष्णु अनंत भुजांच्या । आम्हां अनाथांच्या सोयरीया ॥ १ ॥ न कळे महिमा वेद मौनावती । तेथें माझी मति कोणीकडे ॥ २ ॥ काय म्यां वर्णावें तुझ्या थोरपणा । सहस्रवदना शक्ति नव्हे ॥ ३ ॥ रविशशी जेथें तेजें सामावती । तेथें माझी मती कोणीकडे ॥ ४ ॥ तुका म्हणे आम्ही बाळ तूं माऊली । करावी साउली करुणेची ॥ ५ ॥ ३० नमो विश्वरूपा अगा मायबाप । अपारा अमूपा पांडुरंगा ॥ १ ॥ विनवितो रंक दास मी सेवक । वचन तें एक आइकावे ॥ २ ॥ तुझी स्तुती वेद करितां भागला । निवांतचि ठेला नेति नेति ॥ ३ ॥ ऋशि मुनि बहु सिद्ध कविजन । वर्णितां तुझे गुण न सरती ॥ ४ ॥ तुका म्हणे तेथें काय माझी वाणी । जे तुझी वाखाणी कीर्ति देवा ॥ ५ ॥ ३१ विनविजे ऐसे भाग्य नाहीं देवा । पायांशीं केशवा सलगी केली ॥ १ ॥ धीटपणे पत्र लिहिलें आवडी । पार नेणें थोडी मति माझी ॥ २ ॥ जेथें वेदां तुझा न कळेचि पार । तेथें मी अपार काय वानूं ॥ ३ ॥ जैसे तैसे माझे बोल अंगिकारी । बोबड्या उत्तरी गौरवितो ॥ ४ ॥ तुका म्हणे विटेवरी जीं पाऊलें । तेथें म्यां ठेविलें मस्तक हें ॥ ५ ॥ ३२ त्रिगुण आटीव वाचेचा पसारा । पडेल विचार सर्व रस ॥ १ ॥ आदि मध्य अंतीं नाहीं अवसान । जीवनीं जीवन मिळुनी गेलें ॥ २ ॥ रामकृष्ण नाम माळ ही साजिरी । ओंविली गोजिरी कर्णीं मनी ॥ ३ ॥ तुका म्हणे तनु झाली हे शीतल । आवडी सकळ ब्रह्मानंदें ॥ ४ ॥ ३३ इतुकें करीं देवा ऐकें वचन । समूळ अभिमान जाळीं माझा ॥ १ ॥ इतुकें करीं देवा आइकें हे गोष्टी । सर्व समदृष्टी तुज देखें ॥ २ ॥ इतुकें करीं देवा विनवितों तुज । संतचरण रज वंदी माथां ॥ ३ ॥ इतुकें करी देवा आइकें हे मात । हृदयीं पंढरीनाथ दिवसरात्रीं ॥ ४ ॥ भलतियां भावें तारी पंढरीनाथा । तुका म्हणे आतां शरण आलों ॥ ५ ॥ ॥ इति श्रीतुकाराम हरिपाठ समाप्त ॥