संतश्रेष्ठ श्री निवृत्तीनाथ महाराजकृत हरिपाठ

श्रीनिवृत्तिमहाराजकृत हरिपाठाचे अभंग

१ हरिविण दैवत नाहीं पैं अनुचित्तीं । अखंड श्रीपती नाम वाचे ॥ १ ॥ रामकृष्ण मूर्ति या जपा आवृत्ती । नित्य नामें तृप्ती जाली आम्हां ॥ २ ॥ नामाचेनि स्मरणें नित्य पैं सुखांत । दुजीयाची मात नेणो आम्ही ॥ ३ ॥ निवृत्ति जपतु अखंड नामावळी । हृदयकमळीं केशीराज ॥ ४ ॥ २ हरिविण चित्तीं न धरीं विपरीत । तरताती पतित रामनामें ॥ १ ॥ विचारुनी पाहा ग्रंथ हे अवघे । जेथें तेथें सांग रामनाम ॥ २ ॥ व्यासादिक भले रामनामापाठीं । नित्यता वैकुंठीं तयां घर ॥ ३ ॥ शुकादिक मुनि विरक्त संसारीं । रामनाम निर्धारीं उच्चारिलें ॥ ४ ॥ चोरटा वाल्मीकि रामनामीं रत । तोही एक तरत रामनामीं ॥ ५ ॥ निवृत्ति साचार रामनामी दृढ । अवघेचि गूढ उगविले ॥ ६ ॥ ३ हरिमार्ग सार येणेंचि तरिजे । येरवीं उभिजे संसार रथ ॥ १ ॥ जपतां श्रीहरी मोक्ष नांदे नित्य । तरेल पैं सत्य हरि नामें ॥ २ ॥ काय हें ओखद नामनामामृत । हरिनामें तृप्त करी राया ॥ ३ ॥ निवृत्ति साचार हरिनाम जपत । नित्य हृदयांत हरी हरी ॥ ४ ॥ ४ एकेविण दुजें नाहीं पैं ये सृष्टी । हें ध्यान किरीटी दिधलें हरी ॥ १ ॥ नित्य या श्रीहरि जनीं पैं भरला । द्वैताचा अबोला तया घरीं ॥ २ ॥ हरीविणें देवो नाहीं नाहीं जनीं । अखंड पर्वणी हरी जपतां ॥ ३ ॥ निवृत्ति साकार हरिनाम पाठ । नित्यता वैकुंठ हरिपाठ ॥ ४ ॥ ५ जपतां कुंटिणी उतरे विमान । नाम नारायण आलें मुखा ॥ १ ॥ नारायण नाम तारक तें आम्हां । नेणों पैं महिमा अन्य तत्त्वीं ॥ २ ॥ तरिले पतित नारायण नामें । उद्धरिले प्रेमें हरिभक्त ॥ ३ ॥ निवृत्ति उच्चार नारायण नाम । दिननिशी प्रेम हरी हरी ॥ ४ ॥ ६ एक तत्त्व हरि असे पैं सर्वत्र । ऐसें सर्वत्र शास्त्र बोलियलें ॥ १ ॥ हरिनामें उद्धरे हरिनामें उद्धरें । वेगीं हरि त्वरें उच्चारी जो ॥ २ ॥ जपता पैं नाम यमकाळ कांपे । हरी हरी सोपें जपिजे सुखें ॥ ३ ॥ निवृत्ति म्हणे हरिनामपाठ जपा । जन्मांतर खेपा अंतरती ॥ ४ ॥ ७ गगनींचा घन जातो पैं वारेन । अवचिता पतन अधोपंथें ॥ १ ॥ अध ऊर्ध्व हरि भाविला दुसरी । प्रपंचबोहरी आपोआप ॥ २ ॥ निवृत्ति म्हणे जन हरीचें स्वरूप । कळाचें पैं माप हरिनाम ॥ ३ ॥ ८ सृष्टीच्या संमता सुरतरु तरु । बोलिला विस्तारु धर्मशास्त्रीं ॥ १ ॥ नेघों हें तरु प्रपंचपरिवारु । प्रत्यक्ष ईश्वरू पुरे आम्हा ॥ २ ॥ निवृत्ति निवांत हरीच सेवित । दो अक्षरीं उचित इंद्रिया ॥ ३ ॥ ९ सर्वांभूतीं दया शांती पैं निर्धार । योग साचार जनीं इये ॥ १ ॥ न लगे मुंडण काया हें दंडणें । अखंड कीर्तन स्मरे हरी ॥ २ ॥ शिव जाणें जीवीं रक्षला चैतन्य । हे जीवीं कारुण्य सदा भावीं ॥ ३ ॥ गगनीं सूर्य तपे अनंत तारा लोपे । एकची स्वरूपें आत्मा तैसा ॥ ४ ॥ उगवला कळीं उल्हासु कमळीं । तैसा तो मंडली चंद्र लेखा ॥ ५ ॥ निवृत्तिमंडळ अमृत सकळ । घेतलें रसाळ हरिनाम ॥ ६ ॥ १० जयाचेनि सुखें चळत पैं विश्व । नांदे जगदीश सर्वा घटीं ॥ १ ॥ त्याचें नाम हरी त्याचें नाम हरी । प्रपंचबोहरी कल्पनेची ॥ २ ॥ शांति त्याची नारी प्रकृति विकारी । उन्मनी बोवरी हृदयांतु ॥ ३ ॥ निवृत्तिदेवीं साधिली राणीव । हरपले भाव इंद्रियांचे ॥ ४ ॥ ११ हरीविण भावो वायांचि संदेहो । हरि देवो देवो आहे सत्य ॥ १ ॥ हरी हरी वाचे ऐसें जपा साचें । नाहीं त्या यमाचे मोहजाळ ॥ २ ॥ हरीविण सार नाहीं पैं निर्धार । हरिविण पार न पाविजे ॥ ३ ॥ निवृत्ति श्रीहरि चिंती निरंतरीं । हरि एक अंतरीं सर्वीं नांदे ॥ ४ ॥ १२ ध्यान धरा हरी विश्रांति नामाची । विठ्ठलींच साची मनोवृत्ति ॥ १ ॥ ध्यानेविण मन विश्रांतिविण स्थान । सूर्याविण गगन शून्य दिसे ॥ २ ॥ नलगे साकार विठ्ठल मनोवृत्ति । प्रपंच समाप्ति ती अक्षरीं ॥ ३ ॥ निवृत्ति समता विठ्ठल कीर्तन । करितां अनुदीन मन मेळे ॥ ४ ॥ १३ प्रपंचाची वस्ती व्यर्थ काया काज । आम्हां बोलता लाज येत सये ॥ १ ॥ काय करूं हरी कैसां हा गवसे । चंद्रसूर्य अंवसे एकसूत्र ॥ २ ॥ तैसें करूं मन निरंतर ध्यान । उन्मनी साधन आम्हां पुरे ॥ ३ ॥ निवृत्ति हरिपाठ नाम हेंचि वाट । प्रपंच फुकट दिसे आम्हां ॥ ४ ॥ १४ लटिका संसार वाढविसी व्यर्थ । विषयाचा स्वार्थ क्षणें करीं ॥ १ ॥ नको शिणों दुःखे का भरिसी शोकें । एकतत्त्वें एकें मन लावीं ॥ २ ॥ लावीं उन्मनीं टाळी टाळिसी नेई बाळी । अखंड वनमाळी हृदयवटी ॥ ३ ॥ निवृत्ति चपळ राहिला अचळ । नाहीं काळ वेळ भजतां हरी ॥ ४ ॥ १५ कल्पना काजळी कल्पिले कवळी । कैसेनि जवळीं देव होय ॥ १ ॥ टाकी हे कल्पना दुरित वासना । अद्वैत नारायणा भजें कां रे ॥ २ ॥ मोहाच्या जीवनीं नको करूं पर्वणी । चिंती कां आसनीं नारायण ॥ ३ ॥ निवृत्ति अवसरु कृष्णनाम पैं सारु । कल्पना साचारु हरी झाला ॥ ४ ॥ १६ मोहाचेनि देठें मोहपाश गिळी । कैसेनि गोपाळीं सरता होय ॥ १ ॥ मोहाचेनि मोहनें चिंतितां श्रीहरी । वाहिजु भीतरीं अवघा होय ॥ २ ॥ दिननिशीं नाम जपतां श्रीहरीचें । मग या मोहाचें मोहन नाहीं ॥ ३ ॥ निवृत्ति आगम मोहन साधन । सर्व नारायण एका तत्त्वें ॥ ४ ॥ १७ तिमिरपडळें प्रपंच हा भासे । झाकोळला दिसे आत्मनाथ ॥ १ ॥ हरीविण दुजें चिंतितां निभ्रांत । अवघेंचि दिसत माया भ्रम ॥ २ ॥ सांडूनि तिमिर सर्व नारायण । हेंचि पारायण नित्य करी ॥ ३ ॥ निवृत्ति सज्जन अवघा आत्मराज । एकतत्त्व बीज नाम लाहो ॥ ४ ॥ १८ प्रवृत्ति निवृत्ति या दोन्ही जनीं । वनीं काज करुनी असती ॥ १ ॥ नारायण नाम जपतांचि दोन्ही । एकतत्त्वीं करणी सांगिजे गुज ॥ २ ॥ आशेचे विलास गुंफोनिया महिमा । सत्त्वीं तत्त्व सीमा निजज्ञाने ॥ ३ ॥ निवृत्ति तत्त्वतां मनाचे मोहन । नित्य समाधानें रामनामें ॥ ४ ॥ १९ क्षेत्राचा विस्तार क्षेत्रज्ञवृत्ति । अवघी हे क्षिती एकरूपें ॥ १ ॥ शांति दया पैसे क्षमा जया रूप । अवघेची स्वरूप आत्माराम ॥ २ ॥ निंदा द्वेष चेष्टा अभिमान भाजा । सांडूनियां भजा केशवासी ॥ ३ ॥ निवृत्ति तिष्ठतु एकरूप चित्त । अवघींच समस्त गिळियेलीं ॥ ४ ॥ २० आम्ही चकोर हरि चंद्रमा । आम्ही कळा तो पौर्णिमा ॥ १ ॥ कैसा बाहिजु भीतरी हरी । बिंब बिंबला एक सूत्रीं ॥ २ ॥ आम्ही देही तो आत्मा । आम्ही विदेही तो परमात्मा ॥ ३ ॥ ऐक्यपणें सकळ वसे । द्वैतबुद्धी कांहीं न दिसे ॥ ४ ॥ निवृत्ति चातक इच्छिताहे । हरिलागीं बरें तें पाहे ॥ ५ ॥ २१ ज्याचे मुखीं नाम अमृतसरिता । तोचि एक पुरता घटु जाणा ॥ १ ॥ नामचेनि बळे कळिकाळ आपणा । ब्रह्मांडा येसणा तोचि होय ॥ २ ॥ न पाहे तयाकडे काळ अवचिता । नामाची सरिता जया मुखीं ॥ ३ ॥ निवृत्ति नामामृत उच्चारी रामनामे । नित्य परब्रह्म त्याचे घरीं ॥ ४ ॥ २२ नित्य नाम वाचे तोचि एक धन्य । त्याचें शुद्ध पुण्य इये जनीं ॥ १ ॥ रामनामकीर्ति नित्य मंत्र वाचे । दहन पापाचें एका नामें ॥ २ ॥ ऐसा तो नित्यता पुढे तत्त्व नाम । नाहीं तयासम दुजें कोणी ॥ ३ ॥ निवृत्ति अव्यक्त रामनाम जपे । नित्यता पैं सोपें रामनाम ॥ ४ ॥ २३ अखंड जपतां रामनाम वाचे । त्याहूनी दैवाचे कोण भूमी ॥ १ ॥ अमृतीं राहिले कैचें मरण । नित्यता शरण हरिचरणा ॥ २ ॥ नाममंत्र रासी अनंत पुण्य त्यासी । नाहीं पैं भाग्यासी पार त्याच्या ॥ ३ ॥ निवृत्ति म्हणे सार रामनाम मंत्र । कैंचा त्यासी शत्रु जिती जनीं ॥ ४ ॥ २४ नाम नाहीं वाचे तो नर निर्दैव । कैसेनि देव पावेल तया ॥ १ ॥ जपे नाम वाचें रामनाम पाठें । जाशील वैकुंठे हरी म्हणता ॥ २ ॥ न पाहे पैं दृष्टीं कळिकाळ तुज । रामनाम बीज मंत्रसार ॥ ३ ॥ निवृत्ति म्हणे नाम जपावें नित्यता । आपणचि तत्त्वतां होईल हरी ॥ ४ ॥ २५ नामाचेनि बळें तारिजे संसार । आणिक विचार करूं नको ॥ १ ॥ नाम जप वेगीं म्हणे हरी हरी । प्रपंच बोहरी आपोआप ॥ २ ॥ नित्यता भजन देवद्विज करी । नाम हे उच्चारि रामराम ॥ ३ ॥ निवृत्ति जपतु राम राम वाचे । दहन पापाचें आपोआप ॥ ४ ॥ ॥ इति श्रीनिवृत्तिनाथ हरिपाठ समाप्त ॥